Viking Mitolojisi nedir – İskandinav Mitolojisinin Özellikleri Nelerdir

 

Ortaçağ öncesinde İskandinav halkları Viking olarak nitelendirilmiş ve bu istilacı kavim, Avrupa’nın nerdeyse tamamına yakın bölgelerde yağma ve talanlarda bulunmuş, uzun yıllar halk üzerinde korku salmıştır. Rus steplerinden İstanbul’a, hatta daha uzak diyarlara kadar giden bu savaşçı topluluk, ticaret amacıyla da Arap yarımadası ile etkileşime geçmiştir. Dahası Vikinglerin, son yıllarda Amerika kıtasını ilk keşfeden Avrupa topluluğu olduğu hakkında ki söylentiler, özellikle Kanada New Foundland bölgesinde yapılan kazılar sonucunda çıkan kanıtlarla netleşmiştir.

Uzun yıllar Avrupa’ya korku salan bu barbar kavim, özellikle Britanya adası ve Fransa’da terör estirmiştir. Zamanla yerleşik hayata geçen Vikingler, Avrupa’da yükselen Hristiyanlık akımı ile eski inançlarından geçte olsa kurtulmuştur. Çoğunlukla fiziksel yani coğrafi koşullar ve bulundukları konum itibarıyla Katolik kilisesine uzak olmalarından kaynaklı sebeplerle Hristiyanlık, Kuzey Avrupa topraklarında geç olgunlaşmaya başlamış ve aslında tam anlamı ile yerleşememiştir. Ortaçağın ardından Protestanlık inancını benimseyen kuzey ülkeleri, anayasalarına koyacak kadar tutucu olsalar da zamanla dini ögeler bakımından, diğer Avrupa ülkelerine nispeten daha çabuk kopma yaşanmıştır. Bugün Avrupa’da en seküler hayat tarzının, Kuzey ülkelerinde olduğunu görmek mümkündür. Protestanlık ve Hristiyanlık daha çok folklorik bir öge olarak kalmıştır.

Torunları seküler bir yaşam tarzına bürünürken, Vikingler ise pagan inancına mensuptu. İskandinav halklarının inanışı olan Nordik paganizmi, Hristiyanlık öncesi İskandinav halklarının inanışlarını kapsamaktadır. Norse mitolojisi olarak da isimlendirilmektedir.

Nordik Paganizmi, olarak bilinen İskandinav pagan inancı ile ilgili en önemli yazıtlar, Den Eldre Edda ve Den Yngre Edda isimli eserlerdir. Bu iki önemli eser İskandinav dini ve mitolojisini anlatmaktadır.

İskandinav Mitolojisinde Baş Tanrı Odin

Valkyrie 

İskandinav mitolojisi, günümüzde popüler bir kültür ögesi olarak kalsa da Vikinglerin başlıca inancıydı. Korkusuz Viking savaşçıları, kahramanca savaşıp ölümüne saldırmalarının motivasyonunu Odin’in evi olan ve Viking cenneti Valhalla’ya gideceklerine olan inançlarından alıyorlardı. Buna göre savaşarak ölenler, Odin’in yanına Valhalla’ya gideceklerdir. Bu cesur savaşçılar öldüklerinde, yanlarına gelen Valkyrieler onları Valhalla’ya götürülürler. Valhalla İskandinav dilinde savaşta ölenlerin salonu anlamına gelmektedir. Valkyrieler (Valkür) miğfer ile kuşanmış Odin’in yardımcıları ve genç güzel bakire kızlardır. Valhalla’ya götürdükleri askerlerin ruhları, Einherjar tepesine geldiklerinde onları birer Einherjar’a dönüştürürlerdi. Valkürlerin görevi, Ragnarok’ta Odin’in yanında savaşmak için Einherjar toplamaktır.

İskandinav mitolojisinde, Tanrıların haricinde cüceler, devler, Yüzüklerin Efendisi serisinden bildiğimiz elfler, İnsanlar ve canavarlar bulunmaktadır. Einherjar ise cesur askerlerin ruhları olup Asgard’ı korurlar. Her sabah Einherjar, Gullankambi isimli horozun ötüşü ile uyandırılırlar. Gullankambi’nin ötüşü Ragnarok’un başlangıcını işaret etmektedir.

Valhalla

İskandinav Mitolojisinde Yaradılış İnancı

İnanışa göre ilk başta sadece Ginnungagup isimli boşluk bulunmaktaydı. 11 nehrin aktığı Niffleheim’de ölüm var oldu. Ölümün bulunduğu yer buz, onun güneyinde yer alan Muspelheim yani ateşin diyarı ise sıcaktı. Muspelheim’in ateşi ve Niffleheim’in buzu karşılaştıklarında eriyerek Ginnungagup’ta Ymir isimli dev şekillendi. Bunun farklı versiyonunda ise ateş ve buz karşılaştıktan sonra eriyen buz, ilk ineği şekillendirdi ve bu inek (Audhumla) Ymir’i besledi. Audhumla isimli ilkel inek Ymir’i beslerken, aynı zamanda tuz bloklarını yaladı ve yaladığı tuz bloklarına ilk insan şeklini verdi. Böylece ilk insan Buri oldu. Buri’nin dev Bolthor ile evliliğinden ilk tanrı olan Odin ve Vili oluştu. Odin ve kardeşi birleşerek Ymir’i öldürdüler. Ymir’in kanı denizleri, kafası gökyüzünü ve gövdesi de karaları oluşturdu.

İskandinav mitolojisinden Bazı Semboller

Destanın en önemli simgesi, Yggdrasill yani kader ağacıdır. İnanışa göre dünyanın merkezinde yer alan bu görkemli dişbudak ağacının kökleri, Muspelheim yani ateş ve devlerin diyarına, Vanaheirm (Denizler dünyası) ve Midgard insanlar dünyasına uzanır. Dallarında ise Tanrılar dünyası Asgard bulunur. Farklı versiyonları bulunan hikayede, köklerden birinin ölüler dünyası Hel’e uzanıp geçtiği, bir başka kökün ise Midgard’ı delip geçtiği şeklinde varyasyonlarıda bulunur. Odin, Yggdrasill adı verilen dişbudak ağacından insanı yaratmıştır.

İskandinav yaradılış efsanesi, diğer mitolojiler içerisinde en karmaşık yapıda olanlardan biridir. Ayrıca farklı versiyonları da bulunmaktadır.

İskandinav Mitolojisi Tanrıları

Nordik pagan inancında en güçlü ve her şeyi yarattığına inanılan savaş tanrısı Odin’dir. Baş tanrı Odin’in savaş tanrısı olması, Vikinglerin savaşçı bir millet olmasında ki asıl etkenlerden biri olduğu konusu sürpriz değildir. Odin aynı zamanda bilgelik, şiir, sihir ve kehanet tanrısıdır. Odin’in bir gözü kördür. Nedeni ise bir gözünü, bilgelik gücü için feda etmesinden kaynaklanmaktadır.

Yggdrasill isimli dişbudak ağacının altındaki kuyuda, bilgelik suyunun olduğuna inanılırdı. Odin bilgelik kuyusundaki sudan bir avuç içmek için kuyunun muhafızı olan Mimir’e gözünün birini feda etmiştir. Bilgelik kuyusundan içtiği su ile Tanrı Odin geçmiş ve gelecek bilgisine sahip olmuştur.

Bilge Odin

Odin’in simgesi, içe içe girmiş 3 adet üçgenden oluşan Valknut’tur. İskandinav mitolojisinde, iki adet tanrı topluluğu olduğuna inanılmıştır. Vanir ve Aesir. Odin bu iki topluluktan biri olan Aesir’e mensuptu. Mızrağının ismi de Gungnir’dir. Nordik pagan inancına göre dokuz alem bulunmaktaydı. Alfheimr, Midgard (İnsanların yaşadığı yer), Niflheim Hel, Asgard, Nioavellir, Vanaheirm, Jötunheimr ve Muspelheim’dir. İnanışa göre Baştanrı Odin Asgard’ta yaşamaktadır. Odin ayrıca asaletin tanrısıdır. Atının ismi Sleipnir’dir. Sleipnir, dünyadaki tüm atlardan daha hızlı olup gri renkte ve 8 bacaklıdır. Kara, deniz ve hava üzerinde gezme özelliği bulunur.

Thor

Odin’in oğlu ve en güçlü ikinci tanrı, şimşek tanrısı Thor’dur. Thor, Mjolnir isimli çekici ile şimşek ve gök gürlemesini sağlardı. Mjolnir, Thor’un gücünün simgesidir. Kendisinin Bilskirnir isimli sarayda yaşadığına inanan Kuzey halkları, Thor’a ayrı önem verirlerdi. Thor, Jörmungand isimli zehirli bir yılan tarafından öldürülür. Mitolojiye göre Kıyamet günü Ragnarok’tur. Ragnarok’tan sonra babası Odin’in gücü ile Thor dirilecektir.

Jörmungand

Loki, Odin’in kan kardeşidir. Dalavere ve hileleri ile bilinen Loki’nin dev olduğuna inanılır. Loki ve çocukları bu inanışta şeytani ve kötü yüz olarak karşımıza çıkar. Aesir tanrıları onu evlat edinmiştir. Loki, her şekle girme yeteneğine sahiptir. Loki’nin çocukları ise kıyamet günü Ragnarok ile oldukça ilgili olan Thor’u öldüren zehirli yılan Jörmungand, ölüler diyarı kraliçesi Hel ve Kurt Fenris’tir. Kurt Fenris’in, Rangarok geldiğinde bağlı olduğu zincirleri kıracaktır. Jörmungand Loki’nin dişi bir dev olan Angrboda’dan doğma çocuğudur.

Loki

Diğer bir Tanrı topluluğu olan Vanir ailesinin, en bilinen üyesi tarım, bolluk bereket tanrısı Freyr’dir. Vanir tanrıları doğurganlık, zenginlik ve bereketi simgeler. Feya güzellik ve aşk tanrıçasıdır. Vikinglerin en önem verdiği bir diğer tanrı olan deniz tanrısı Njörd’de yine Vanir ailesine mensuptur. Deniz tanrısı Njörd, Viking gemilerinde sembol olmuş önemli bir tanrıdır.

Heimdallr

Heimdallr, her şeyi görme ve duyma özelliği bulunan Aesir tanrılarından biridir. Asgard ve Midgard arasındaki Bifrost köprüsünün koruyucusu, ayrıca insanlar ve tanrılar arasındaki geçit köprüsünü korur. Diğer adı Guillintani’dir. Kılıcının ismi Hofund’dur. Ragnarok öncesi borusunu (Gjallarhorn) üfleyerek diğer tanrılara kıyameti haber verir. Heimdallr, insanlar için köylü, köle, soylular gibi sosyal sınıfları yaratmıştır.

Ragnarok

Ragnarok Viking mitolojisinde kıyamet günüdür. Tanrıların savaşında her şey sona erecektir. Buna göre Şimşek tanrısı ve en güçlü tanrı Thor, Loki’nin oğlu Jörmungand ile savaşır ve onu öldürür. Ancak Yılan yada ejderha olarak betimlenen Jörmungand, Thor’u zehirlemiştir ve Thor ölür. Tanrıların şefi Odin ise Loki’nin diğer oğlu olan ve Ragnarok’ta zincirlerini kıran Kurt Fenris tarafından yenilir.

Babasının intikamını Odin’in oğlu Vidar, Kurt Fenris’i öldürerek alacaktır. Ardından tanrılar ölümüne savaşmaya başlar. Loki ve Tanrı Heimdall birbirleri ile ölümüne savaşır. Ardından dünya ateşle yok edilerek evren denize batar. Herşey son bulur ve yeniden doğuş başlar. Dünya denizden tekrar yükselirken, Aesir tanrı ailesinin yok olan ferlerinin yerine, onların çocukları Asgard’a tekrar yerleşerek atalarının yolundan giderler.

Ragnarok

Ayrıca, Ragnarok’ta kader ağacı Yggdrasill, ateş devi Surtr tarafından ateşe verilecektir. Loki ve Heimdallr ölümüne kavga edecek ve Ragnarok’ta Heimdallr, Loki’yi öldürmeyi başarsa da aldığı yaralar nedeniyle Heimdallr’da ölecektir.

İskandinav Mitolojisinin İngilizce ’ye Etkisi

Vikingler uzun yıllar boyunca Britanya adasını yağmalamış, hatta Londra’yı ele geçirerek krallık iddiasında bulunmuşlardır. İngiltere’ye, Viking istilasını başlatan ve liderliğini yapan kişinin Ragnar Lothbrok olduğuna inanılır. Odin’in torunlarından olduğuna inanılan Ragnar’ın, yaşayıp yaşamadığı kesin olmayıp detaylı bilgi için “Ragnar Lodbrok kimdir” isimli yazımıza göz atabilirsiniz. Vikinglerin Britanya adasındaki hakimiyeti, büyük ölçüde Hastings savaşı ile gerilemeye başlaması ve Viking çağının bitmesiyle son bulmuştur. Haliyle, Vikinglerin yaptıkları saldırılar sonucu ele geçirdikleri yerlerdeki hakimiyetleri ile Britanya adasının dilinden kültürüne kadar pekçok şeyi etkilemiştir.

Viking inancının, İngiltere ve çevresine olan etkilerini en çarpıcı şekilde, haftanın günlerine verilen İngilizce isimlerinde görülmektedir. İskandinav mitolojisinin baş tanrısı Odin, İngilizce Woden demekti. İngilizce Çarşamba günü olan Wednesday, bu sebepten Odin’in günü anlamına gelmektedir.

Odin’in oğlu Thor (Marvel dünyasından bilinmektedir) şimşek tanrısı, İngilizce Perşembe günü yani Thursday’a isim babalığı yapmıştır. İngilizce Perşembe günü “Thor’un günü” anlamına gelen Thursday manasına gelmektedir.

Odin’in hanımı Frigg, aynı zamanda annelik ve doğurganlık tanrısı olup İngilizce Cuma günü anlamına gelen Friday’a isim vermiştir. Odin’in bir diğer oğlu Tyr ( adalet ve zafer tanrısı) İngilizce Salı gününe (Thursday) isim babalığı yapmıştır.

13 Uğursuzluğu ve İskandinav Mitolojisi

Bilindiği gibi Hristiyanlık hak din olsa da değiştirilen ve tekrar yazılan İncil’in ardından, pagan inanışları da Hristiyanlığın içerisine yerleşmiştir. Pazar gününün Hristiyanlıkta kutsal olması, Hristiyanlık öncesi Romalıların güneşe tapmasıyla bu kültürün Hristiyanlığın içerisine entegre edilmesi bariz örneklerden biridir.

Aynı şekilde 13 sayısı özellikle Katolik mezhebinde,paranoya derecesinde uğursuz sayılmaktadır. Bunun pek çok ihtimali olduğu gibi 13 sayısının uğursuzluğuyla ilgili bir yönünün, yine İskandinav mitolojisinden Hristiyanlığa girdiği düşünülmektedir.

Buna göre Odin’in oğlu Balder (Bilgi ve Sevgi tanrısı) adaletine en çok güvenilen tanrıdır ve cennette Glitnir isimli yeri korur. Balder bir gece rüyasında kendi ölümünü görünce, annesi Frigg ateş, su ve doğada bulunan tüm elementlere,Balder’e zarar verilmemesi konusunda yemin ettirir. Balder artık ölümsüzdür.

Ancak bu koruma Balder’in sadakatini etkiler ve Aesir tanrıları, onunla dalga geçmek için üzerine ok, mızrak vb şeyler atmaya başlar. Bu durumu merak eden Loki, kadın kılığına girer ve Balder’in annesi Frigg’ten, olayın iç yüzünü ve yemin meselesini öğrenir. Frigg, ayrıca Balder’e zarar vermeme konusunda tek yemin etmeyenin ökse otu olduğu konusunda oldukça kıymetli bir sırrı da paylaşır.

Bunun üzerine Loki, Aesir’e ökse otu getirir. Balder tanrılara yemek verdiği bir akşam, davetsiz olarak Loki’de katılır. Loki kör tanrı Hoder’e ökse otundan yapılma oku verir. Böylelikle Loki, Balder’e yapılacak acı çekme oyununa katılacaktır. Balder’e yine birşeyler fırlatılmaya başlandıktan sonra Loki’nin getirdiği ökse otundan yapılma oku fırlatılınca Balder ölür.

Balder’in ölümüne sebep olan Loki, 13. Misafirdir ve aslında davetsiz gelmiştir. İşte 13 sayısının uğursuz olmasının sebeplerinden biride İskandinav mitolojisi gösterilmektedir.

Devamına gelecek olursak İşin kötü yanı, Balder savaşta ölmediği için Valhalla’ya gidemeyecektir. Bunun yerine tüm ölülerin gittiği Hel’e gidecektir. Aesir tanrıları, Loki’den intikam almak istese de oldukları yer kutsal olduğundan yapamazlar. Balder’in Hel’den çıkması için iki şart vardır. Birincisi Odin’in izni, ikincisi ise ölü yada yaşayan her canlının Balder için gözyaşı dökmesidir. Balder’in ölümü üzerine pişman olan Aesir tanrıları, tüm dünyaya elçi göndererek her canlının Balder için gözyaşı dökmesini istese de Devlerin kraliçesi Thork kılığına girmiş olan Loki bunu kabul etmez. Thork’un, Loki olduğunu anlayan Aesir tanrıları, onu cezalandırır ve zincire vurur.

Ragnarok kehanetine göre tanrılar ve şeytan arasında Ragnarok’ta yapılacak savaşta, Loki zincirlerini kıracak ve bu kaybedeceğinin işareti olacaktır.

Tüm bunlardan anlaşılacağı üzere geçmişte İnanılan Norse mitolojisi, günümüzde çizgi roman, film ve bilgisayar oyunları ile popüler kültürde oldukça yer etmektedir. Yüzüklerin efendisi romanı ve film serisinden, Marvel evrenine kadar pek çok popüler film ve romanda, İskandinav mitolojisinin iz ve karakterlerini bolca görmek mümkündür. İskandinav inancı, pek çok kültür ve dili de etkilemiştir.

Bu inanışa göre ölenler, dünyada yaptıkları iyilik yada kötülüklere göre değil, daha çok savaşlarda ve denizlerde gösterdikleri cesaretlerine göre sınıflandırması bakımından farklıdır. Savaşta ölenler ve denizde boğulanlar, Ragnarok’ta Odin’in muhafızı olmak için Valhalla’ya gidecekken, diğer her ölümlü Buz ve soğuktan oluşan Nilfheim’e gider. Yani Viking inancında öldükten sonrada savaş ve cesaret yine devam eder. Yunan mitolojisine nazaran, oldukça belirgin farklar bulunmaktadır. Ayrıca diğer mitolojilerin aksine İskandinav tanrıları ölümlüdür.

Norse mitolojisine ait yazılı kaynaklar yok denecek kadar az bulunmakta, günümüze kadar gelenlerde ise bazı abartılı ögeler bulunduğundan, yazıldığı dönemde ki efsanelerin bir kısmının bilerek Hristiyanlaştırıldığı ve değiştirildiği öne sürülmektedir.