Kıpçaklar – Kumanlar
Kuman (Kıpçak) Taş Babaları
Kuman (Kıpçak) Taş Babaları, Deşt-i Kıpçak yani Kıpçak Steplerinde, Kıpçakların/Kumanların kadim Türk geleneklerine uygun olarak atalarının kurganlarının en üst noktasına ve mabetlerine diktikleri Taş Babalara (taş heykellere) verilen genel ad.
***
Taşlar önceleri düz olarak yani balbal olarak imal edilmiş daha sonra üzerlerine belirsiz şekiller çizilmeye başlanmıştır. 11. Yüzyıl başından itibaren ilk olarak Don steplerinde taşlar kabaca süslenmeye ve tepelerine genelde kalp şekli verilmeye başlanmıştır. Zamanla Seversky Donets ile Priazovie arasındaki bölgede Taş Babalar görülmeye başlanmıştır. Erkek heykeller çıkık çeneli, sakallı, bıyıklı ellerini karınlarının üzerine bağlamış, bazen ellerinde kase tutan, kadın heykeller küçük dudaklı olarak gösterilmiştir. 12. Yüzyılda heykel imalatında patlama yaşanmış binlerce heykel imal edilmiştir. Bu heykeller Orta Asya’da çok önceden dikilmiş olan Taş babalardan daha fazla detaya sahiptir. Yüzyıl sonunda heykellerin arkaları düz olarak önde de saç kesimi ve kıyafet detayları eksik olarak yapılmaya başlanmıştır. Malzemeler Lugansk ve Donetsk bölgelerindeki taş ocaklarından temin edilmiştir. Heykellerin tarihi tasvir ettikleri donanım, ev aletleri, sus eşyaları sayesinde belirlenmiştir.
Kuman (Kıpçak) Taş Babaları
Kuman (Kıpçak) Taş Babaları, Deşt-i Kıpçak yani Kıpçak Steplerinde, Kıpçakların/Kumanların kadim Türk geleneklerine uygun olarak atalarının kurganlarının en üst noktasına ve mabetlerine diktikleri Taş Babalara (taş heykellere) verilen genel ad.
***
Taşlar önceleri düz olarak yani balbal olarak imal edilmiş daha sonra üzerlerine belirsiz şekiller çizilmeye başlanmıştır. 11. Yüzyıl başından itibaren ilk olarak Don steplerinde taşlar kabaca süslenmeye ve tepelerine genelde kalp şekli verilmeye başlanmıştır. Zamanla Seversky Donets ile Priazovie arasındaki bölgede Taş Babalar görülmeye başlanmıştır. Erkek heykeller çıkık çeneli, sakallı, bıyıklı ellerini karınlarının üzerine bağlamış, bazen ellerinde kase tutan, kadın heykeller küçük dudaklı olarak gösterilmiştir. 12. Yüzyılda heykel imalatında patlama yaşanmış binlerce heykel imal edilmiştir. Bu heykeller Orta Asya’da çok önceden dikilmiş olan Taş babalardan daha fazla detaya sahiptir. Yüzyıl sonunda heykellerin arkaları düz olarak önde de saç kesimi ve kıyafet detayları eksik olarak yapılmaya başlanmıştır. Malzemeler Lugansk ve Donetsk bölgelerindeki taş ocaklarından temin edilmiştir. Heykellerin tarihi tasvir ettikleri donanım, ev aletleri, sus eşyaları sayesinde belirlenmiştir.
13. yüzyılda gelen Moğol akınları beraberinde balbal/taş baba düşmanlığını da getirmiştir. Bir kısmı Moğollar tarafından tahrip olmuş bir kısmı Kıpçaklar tarafından Moğollardan korumak için sert olanları başları koparılarak, yumuşak olanları daha da parçalanarak kurganlara gömülmüştür. 15. ve 17. yüzyıllarda heykeller kurganlardan çıkarılıp yol kenarlarına ve steplerde işaret olarak kullanılmıştır.
18. Yüzyılda Preazovya ve Precernomorye steplerinde Türk ve Tatarların yurtları işgal edildikten sonra heykel katliamı yapılmıştır. Heykellerin çoğu Güney Rusya ve Ukrayna’da zengin ve asilzadelerin konaklarını süslemiştir. 17. 18. Yüzyıllarda Ukrayna ve Rus kazakları da yüzlerce kurganı alt üst etmiş, pekmez toprağından yapılan heykeller barut yapımında ve inşaat malzemesi olarak kullanmıştır. Define arayanlar da bunların üstüne tuz biber olmuştur. Ortodoks Kilisesi de putperestliğe karsı olduğundan heykel tahribatlarına karsı çıkmamıştır. Efsaneye göre onlar Allah’a inanmadıkları için taş olan günahkarlardı dolayısıyla yok edilmeliydiler. Halk heykellere saygı gösterdikleri zaman da heykeller kilise tarafından yok edilmişlerdir. Sayıları 40 000 olarak tahmin edilen heykellerden günümüze kalabilen yaklaşık 1900 kadarı Ukrayna’da bazı müze bahçelerinde sergilenmekte, bazı parklarda süs olarak kullanılmaktadır.
***
Taş babaların halen bulundukları yerler
Donetsk Tarih Müzesi, Dnepropetrovsk şehrindeki Tarih Müzesi bahçesi ve Şevçenko Parkı, Karl Marks bulvarı, Lugansk Pedagoji Üniversitesi, Odessa, Mariupol (Müze parkı), Karatis, Berdyansk, Berlin Neues Müzesi, Macaristan’da Belez ve Kunhalom kurganı, Harkov, Moskova, Krasnadar, Novocerkask, Taganrok. Bazıları Ukrayna’daki iç karışıklıklar sırasında kurşunlarla tahrip olma talihsizliğinden kurtulamamıştır. Taş babalar Rusça literatürde «Kamennaya baba», İngilizce metinlerde «Cuman stone babas» ve «Polovtsian stone babas» olarak geçmektedir. Polovtsian Kumanlara/Kıpçaklara batılıların verdiği addır.
***
Taş babaların halen bulundukları yerler
Donetsk Tarih Müzesi, Dnepropetrovsk şehrindeki Tarih Müzesi bahçesi ve Şevçenko Parkı, Karl Marks bulvarı, Lugansk Pedagoji Üniversitesi, Odessa, Mariupol (Müze parkı), Karatis, Berdyansk, Berlin Neues Müzesi, Macaristan’da Belez ve Kunhalom kurganı, Harkov, Moskova, Krasnadar, Novocerkask, Taganrok. Bazıları Ukrayna’daki iç karışıklıklar sırasında kurşunlarla tahrip olma talihsizliğinden kurtulamamıştır. Taş babalar Rusça literatürde «Kamennaya baba», İngilizce metinlerde «Cuman stone babas» ve «Polovtsian stone babas» olarak geçmektedir. Polovtsian Kumanlara/Kıpçaklara batılıların verdiği addır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder