GÖKTENGRİ

             GÖKTENGRİ: Semâvi İlah.

 Eşdeğer: GÖKTENRİ, KÜKTENGRİ, KÜKTENGER, KÖKTENGRİ, KÖKTENRİ, GÖKTANRI En yüce yaratıcıdır. İnsan biçimli değildir, soyut bir kavram olarak yer alır. Eşi ve benzeri olmayan, insanlara yol gösteren, onlara hükmeden, cezâlandıran ve ödüllendiren ulu bir varlıktır. İnsanların yaşamına doğrudan karışır, buyruklar verir, irâdesine boyun eğmeyenleri cezâlandırır. İnsanlara iktidar ayrıcalığı (kut) ve kısmet (ülüğ) bağışlar ama hak etmeyenlerden de geri alır. Şafak söktüren (tan üntüren) de odur. Yaşam vericidir, bilinen ve bilinmeyen herşeyi O yaratmıştır. Ölüm onun irâdesine bağlıdır. Eski Türk inanışında Göktanrı tektir, eşi ve benzeri yoktur. Mengü-Han’ın, gezgin Rubruk ile Fransız Kralına gönderdiği mektupta Tanrı anlayışı açık olarak görülmektedir: “Beyrü (ezelî) ve Bengü (ebedî) Tanrı’nın buyruğu budur. Gökte bir Tanrı vardır, yeryüzünde de bir Hâkan olacaktır.” Mete Han, M.Ö. 176 yılında Çin imparatoruna gönderdiği mektupta kendisini tahta çıkaranın Gök Tanrı'nın olduğunu, utkularını (zaferlerini) onun yardımı ve isteği ile kazandığını söylemektedir. Mîlattan önceki çağlarda Hun kağanı Künçin kendisine Çin imparatorunun hazırlattığı tuzaktan kurtulunca; “Tanrı öyle buyurduğu için kurtulduğunu,” söylemiştir. Avar kağanı, Bizans ile yaptığı bir antlaşmada Gök Tanrı adına and içmiştir. Tardu Kağan M.S. 590 yılında bir savaştan önce atından inerek Tanrı'ya yakarmış ve zafer dilemiştir. Orhun Anıtları'nın belirttiğine göre Tanrı, evrenin ilk nedenidir ve herşeyin kaderini o çizer ve Göktürklerin kağanlık kurması O'nun isteği ile olmuştur. İskitlerde Goytosır olarak geçen Tanrı’nın adının mânâsının Göktanrı demek olduğu iddia edilmektedir. Eski Türklerde Gök Tanrı'ya kurban olarak koç ve aygır kesilirdi.