Artemis'inköpeklerinceparçalananAktaion. Selinontc'deki Heratapınağının metopu (yanmermerlevhası). IO460yıllan. Palermo, Ulusal Müze. Foto: Alinari-Giraudon.

Artemis'inköpeklerinceparçalananAktaion. Selinontc'deki Heratapınağının metopu
(yanmermerlevhası). IO460yıllan. Palermo, Ulusal Müze. Foto: Alinari-Giraudon.



AKTAİON.Thebaili Autonoe ile arıcı Aristaios'un oğlu, Yunan kahramanı. Koruyucusu Artemis'in beylik alanında avianan avcı. Gelgelelim aşırılığı, tanrıçayla boy ölçüşmeye, avcılıkta üstüne olmadığını savlamaya iter onu. Üstüne üstlük Artemis 'e evlenme
çağrısında bulunacak kadar da küstahtır. Kimileri ona tecavüz
etmeye yeltendiğini ya da tanrıçayı, hizmetinde olan su perilerinin arasında yüzerken yakaladığını söyler. Artemis ceza olarak,
Aktaion'un elli köpeğini, tüm kudurganlıklarıyla üzerine salar,
köpekler geyiğe dönüşmüş olan sahiplerini paramparça ederler.
J.C. [N.Ç.]

  AMAZONLAR
Yunanlılar, bu savaşçı kadın topluluğunun, uzak bir zamanda,
mitik dönemin sınırlarında ve/veya dünyanın uçlarında, hudutlarda yaşadığına her zaman inanmışlardır. Plutarkhos (Pompeus'un Yaşamı, 35) Pompeus'un Mithridates'e karşı seferi sırasında, RomalılarınKafkasyalı dağlılarlayaptıkları bir çarpışmanın
ertesinde, savaş alanında "Amazonlara ait kalkan ve bağcıklı
potinler" bulduklarından sözeder. Amazanların Theseus zamanında Attika'ya yapabilecekleri olası saldırıların güzergahını
da ciddiyede inceler (Theseus'un Yaşamı, 26-28). Bazı çağdaş
yazarlar, Herodotos 'un Sauromatların ataları Amazonlarla ilgili
yazılarındabazı tarihsel olayların izini bulurlarken farklı bir şekilde düşünmezler.
Aslında Amazonlarmiti, Yunanlılam üçlü bir başkalığın özelliklerini birbirleriyle bağlantılandırma ve çeşitlendirme imkanı
vermiştir: Amazonlar barbardırlar; kadındırlar, bir Yunanlı için
bu, hayvansılığa ilişkindir; ve Amazonlar Homeros'tan beri "kadm-adamlar" (antianeirai) olarak kabul edilirler (İlyada,VI, ı86).

B u da anti- önekinin iki anlamı üzerinde oynayarak onların "erkeklere eşit" ve "erkeklere düşman" olduğunu söylemektir. Ayrı­
ca, bu korkunç savaşçılara karşı düzenlenen sefer, genç erkeği
savaşçı mertebesine yükseltmektedir.
Amazonlar barbardırlar ve denizciliği bilmezler (Herodotos,IV, ı ı O); tahılları tanımazlar (Diodoros, III, 53); etaburdurlar(kreoboroi, Aiskhylos, Yakaran Kadınlar, 287); her zaman
atlıdırlar ve savaş arabası kullanmazıar; barbarların ta kendisi
olan iskiderin ülkesinden de ötede yaşadıkları söylenir. Herodato s'un (IV, ı ıO vd.) anlatısında bütün açıklığıyla görüldüğü
gibi, bu savaşçı kadınlar kendileriyle çarpışanları farklı bir
davranışta bulunmaya zorlarlar: Yunanlılar bunları bir çarpışma
sonucunda teslim alınca gemilerine götürürler. Amazonlar da
"erkek katili" (androktonoi) sözünü doğrulamak ister gibi ilk
fırsatta gemideki bütün erkekleri öldürürler. İskitler, ülkelerine
yanaşan bu kadınlarla savaşa tutuşurlar. Önceleri Amazanları
erkek sanan İskitler bir süre sonra düştükleri yanılgıyı anlarlar
ve savaş, yerini sevişıneye bırakır. Aslında burada evcilleştirmeden sözetmek gerekir: Herodotos 'un kullandığı sözcük tam olarak "öğürleştirıne, alıştırma" anlamındadır. Savaşçıların en genç
olanları Arnazanlara vahşi birhayvanayaklaşır gibi yavaş yavaş
yaklaşırlar ve sonunda onlarla birleşirler. Böylece savaşın yapamadığını sevişme yapar. Çünkü "erkek düşmanları" aynı zamanda
"erkekler için kadın"dırlar (philandroi, Plutarkhos, Theseus, 26)ve bu genç İskitlerle açık havada öğle güneşi altında sevişmeyi
azımsanmayacak bir zafer olarak algılarlar. Bununla birlikte iskitlerin elde ettiği başarı tam bir zafer değildir: Amazonlarla birleşirlerken niyetleri, Herodotos'a göre, çocuk yapmaktır; daha doğ­
rusu ileride iyi savaşçılar olacak İskit oğlanları doğurtturmaktır.
Oysa, hikayenin sonunda Amazonlar evliliği kabul etseler de
kocalarına kendi yaşam biçimlerini dayatırlar ve onları ülkelerinden uzağa, Tanais'in (Don ırmağı) ötesine götürürler. İskitlerle
Amazanların birleşmesinden, kadınları savaşçı olan Sauromat
halkı meydana gelir. Alışılmış çizelgenin aksine bu kez kadınlar
kocalarını kaçırmışlardır.

Amazonlar savaşı. Euphorinos'un kıvrımh testisi. Arezzo, Museo archeologico.
Foto: Tavanti.


Yunanlıların, Amazanları ve onların erkeklerle ilişkilerini tasavvur edebilmek üzere oluşturdukları modeller içinde Herodotos'un anlatısı normallikten en az ayrılandır. Çünkü genelde
_-\mazonlarevliliği reddederler. Herakles'in (Apollodoros, II, 5-9)_-\mazonların kraliçesinden kusursuz savaşçılığın simgesi olanısumbolon) kemeri (zôster) alma çabası anlamlıdır. Oysa yeni
evli bir kadın için, bu kemerin kocası tarafından gerdek gecesi
çıkarılışı, kadınlık hayatının doruğuna (te/os) ulaşmayı simgeler.
Evlilik dışındadüşünülen Arnazanların erkeklerle ilişkisi, erkeklerin boyunduruk altına alınışı olarak hayal edilmiştir. Diodoros'a
göre (III, 52 vd.) Amazon toplumu Yunan toplumunun tam tersidir: Savaşan ve yöneten kadınlardır, erkekler yün eğirir ve çocuklarla ilgilenir. Bazen erkekler daha fazla ezilir (a.g.y., II, 45):
Küçük erkek çocuklar ileride savaşmasınlar diye sakat bırakılır,aynı biçimde, kız çocuklarının da, ileride ok atarken kendilerine
engel olmasın diye sağmemeleri dağlanır. Bu sakatlama tamamıyla bir dilsel yaratıdır (Yunanlılar "a-mazôn" sözcüğünü "göğüssiiz'' diye anlarlardı); çünkü bu durumun resimli tasviri yokturYe ancak İÖ V. yüzyılda, fiziksel akılcılığın ideolojiye hizmet
i!ttiği Hippokrates'in bir metninde ortaya çıkar: "Sauromat kadınLarının sağ memeleri bütün güç ve gelişim omza ve kola yönelsin
diye dağlanırdı" (Hava/ar, Sular ve Yerler Üzerine, 1 7). Kimi
yazarlar da Amazon topluluğunu tamamen erkeksiz bir toplum
olarak tasavvur eder: Bu nedenle, soylarını sürdürebilmek için
_-\mazonlar yılda bir kere civarköylerdeki erkeklerle birleşirler;
doğan çocuklardan yalnızca kız olanları alıkoyarlar (Strabon,XL 5-1 ). Bu birleşme, eşin tanınmamasını sağlayacak koşullarda
"'karanlıkta ve rastlantısal olarak" gerçekleşir. Oysa bir başka
ililal: İskitlerle açık havada ve gündüz birleşirler. Bu örnekler,
_-\mazonların erkeklerle ilişkilerinin evlilik dışı ve genelgeçerkuralların dışında, sapkın olduğunu göstermenin iki simetrik yoludur. Oysa "gerçek kadınlar", tohumlarını eksinler ve bu erkekbitki onların ölümünden sonra soylarını devam ettirsin diye
"Larla-karınlarını" erkeklere sunarlar; Amazonlar ise -bir başka
erkek düşü- erkeklerden tohumlarını çalarlar ve bunları kendi
mıaçları içinkullanırlar: Onların izinden yürüyecekve erkeklerin
.lüzenini tehdit etmeyi sürdürecek kız çocukları doğurmak için.J.C. [LA.]


KAYNAKÇA-_"'ı.mazones" makalesi, ROSCHER, A usfiihrliclıes Lexicon . . . . I. l . kol.:�.�-280. BENNET, F.-M.. Religious Cu/ts associated \\'ith the Ama::ons··T<!z_ Columbia), New York, 1 9 12. BERGY!A)Il\. F. G.. Les Ama::ones dans
,-iC.sroire et la fab/e, Colmar, tarihsiz. BOTHMER. vox Ama::ons in Greekc!_r�. Oxford, 1 9 5 7 . IMHOOF-BLUMER. F.. Ama::ons on Greek Coins.
_\:.:..,isma, 2. cilt, 1 909.

Kaynak
ANTİK DÜNYA VE GELENEKSEL
TOPLUMLARDA DiNLER
VEMiTOLOJİLER SöZLÜÖÜI. CİLT
Sayfa -32