TÜRK HALK ANLATILARINDA HAYVAN MOTİFLERİ:Efsanelerde Köpek

TÜRK HALK ANLATILARINDA HAYVAN MOTİFLERİ:Efsanelerde Köpek

 Mitolojide köpek, kötülügün simgesidir. Yaratılış efsanelerinde Şeytan, köpeği kandırmakta ve onun kötü olmasını sağlamaktadır. Efsanelerde köpek, soyundan türenilen bir hayvan olarak karşımıza çıkar. Söz konusu motifle ilgili efsaneler şu şekildedir: Kara orman Tatarlarına ait İnsan ve Köpek adlı efsanede köpek hakkında şunlar anlatılır: Çok eskiden Payana, insan yaratır, fakat ona ruh veremez. Bunun üzerine o, can istemek maksadı ile büyük Kuday‟a gitmeye karar verir. Kuday‟ın yanına giderken de köpeğe: “Sen burada kal, havla ve dikkat et”der ve gider. Köpek orada kalır. Erlik gelir ve köpeği kandırmak maksadı ile onunla konuşmaya başlar: “Senin kılların yok, ben sana altın kıl vereceğim, sen de bana cansız insanı ver” der. Köpek altın kılları elde etmek maksadı ile insanı ona verir, Erlik insanın üzerine tükürür. insana can vermek maksadı ile Kuday geldiği zaman Erlik kaçar. Kuday üzerine tükürülen insana bakar, fakat onu temizleyemez ve ters çevirir. Bu yüzden de tükürük insanın içinde kalır.

Kuday köpeği döverek “Köpek sen fena olacaksın, insan sana ne isterse yapacaktır, seni dövecektir, öldürecektir. Sen tamamiyle bir köpek olacaksın” der (Seyidoğlu 2004: 69).

Efsanede köpeğin neden kötülük simgesi olduğu açıklanmaktadır. Buna göre köpek, Kuday‟a sadık kalmamış, Erlik‟in sözlerine inanarak insanoğluna kötülük etmiş sonunda da cezalandırılarak insanların emrine sunulmuştur.

Bir Tibet mitinde biri kızıl, biri siyah iki köpek, dişi bir kurtla evliydi. Ancak kurt kısırdı. Köpekler bir Türk kızını kaçırarak onunla evlendiler. Onların evliliğinden doğan çocukların erkek olanları köpek, dişi olanları ise insan oldular (Roux 2005: 57).

Bahattin Ögel, Han-name‟nin çeĢitli rivayetlerinde de köpeğin adı geçtiğini söyler. Buna göre, Nuh‟un Ham, Sam, Yafes adlı üç oğlu ile bir de Vajile adlı bir kızı vardır. Nuh, Tufanda gemi yapan marangozlara kızını vermeyi vaat eder. Tufan bittikten sonra, gemiyi yapan üç marangoz Nuh‟a bu sözünü hatırlatırlar. Nuh Peygamber bu sözü vermiş, fakat Tufandan sonra bu sözü yerine getirmek ona çok güç gelmiş. Bunun üzerine Tanrı Nuh‟a Cebrail‟i gönderir ve bir eşekle bir köpek alıp, onları kızı Vajile ile birlikte bir adaya kapatmasını emreder. Nuh, Tanrı‟nın emrini yerine getirir ve bir müddet sonra gidip odanın kapısını açınca, içeride birbirine benzeyen üç kızın oturduğunu görür. Nuh, bu üç kızı üç marangoza pay ederek verir ve merakla da sonucu bekler. Aradan epey bir zaman geçtikten sonra, kızların çocukları olur. Nuh marangozlara sorar: “Hanım ve çocuklarınız nasıl?” Marangozlardan biri “Benimki çok huysuz ve sert” der. Nuh Peygamber içinden “Bu kız, köpeğin neslinden olmalıdır” (Ögel 2002: 379) der

Kırgızların köpekten türediklerine ilişkin bir efsaneye göre bir hanın kızı, kırk kız ile arkadaşlık kurmakta her yere onlarla gitmektedir. Bu arkadaşlar sıklıkla uzun yürüyüşlere çıkarak eğlenmektedir. Bir gün yürüyüşten döndüklerinde köyün düşmanlarca talan edildiğini ve ortalıkta kızıl bir köpekten başka kimsenin kalmadığını görürler. Bu köpekle yaşamlarını sürdüren kızların doğurduğu çocuklar yeni bir nesil olurlar ve kırk kızın soyundan gelen Kırgızları oluştururlar (Roux 2005: 54).

Köpekten türeme ile ilgili bir başka Orta Asya efsanesi şu şekildedir: Köpekler Krallığı adlı ülkede insan olarak sadece kadınlar yaşamaktadır. Erkekler ise köpek biçimindedir. Kadınların bu erkek köpeklerle birleşmesinden doğan dişiler insan, erkekler ise köpek olarak doğmaktadır. Köpek olan erkekler ülkeyi korumakta,kadınlara zarar verilmesine engel olmaktadırlar. Ayrıca erkek köpekler avlanarak kadınlara yiyecek sağlamaktadırlar (Roux 2005: 52).

Orta Asya inanışlarında ve şamanist eski Türklerde hayvandan türeme inancı oldukça yaygındır. Bu inanış efsanelerde de kendini gösterir. incelenen efsaneler insanın köpekten türediğine dairdir.