BÖRÜ

 

BÖRÜ

Börü adı, eski Türk devletleri döneminden   beri bilinen ve belirli amaçlar doğrultusunda
kullanılan bir sembol (ongun) olarak görülür. Bu
adın kullanılış sebebi, eski Türk inanışına hatta
daha eski dönemlere (totemistik inanış
dönemlerine) kadar ulaşan geleneklere ve bozkır
coğrafyasının en güçlü hayvanı olarak kabul
edilen bö-rüye gösterilen saygıya dayanır.
Börü’nün ongun olarak birçok Türk boyunda
sembol şeklinde kabul edildiği,{}destanların
ve türeyiş efsanelerinin bu hayvan üzerine
kurulduğu bilinmektedir. Türklerde börüye
gösterilen saygının yanı sıra hayvanlarda
görülen çeşitli özelliklerin eski Türk ad
geleneğine bağlı olarak isim şeklinde
kullanıldığı açıktır. Kazaklarda da Kırgızlarda da
çok sayıda hayvan adının boy adı şeklinde
kullanıldığı bilinmektedir. Bunun içinde her iki
halk arasında görülen Börü adına, hem boylarda
hem kollarda hem de ata isimlerinde sık
rastlanır

“Börü, Sağ Kanat’taki (Adigene boy birliği)  büyük boylardan biridir. Etnonimin paraleli Azık

boyu içinde yer almaktadır. Etnik adlandırılışın
totemik canavar-kurttan çıkmış olması söz
konusudur. Börü-kurt, karışkır, gurt, kurt,
möcök, maçak, çono ve çino sinonimi ad olarak
kabul edilmektedir”.{}Börü boyunun bilinen
en büyük kollarından biri Taz’dır. Bu kol (uruu)
Kazaklarda da mevcuttur aynı zamanda başka
Türk halklarının etnik birliği içinde
(Türkmenlerde{} vd.) yer alır.{}Kazak
cüzleri arasında Börü boyu çok dağılmıştır. Bu
boyun kollarını ve etnik adlandırılışlarını bütün
ayrıntıları ile tespit etmek başlı başına bir
araştırma konusudur. Nogay’ın arasında Nogay,
Kara Nogay, Cemboylık (Yemboyluk), Mesit ve
Börivardır.{}Bu boy, Moğolların Gizli
Tarihi’nde, 92 Özbek boyunu içine alan boylar
listesinde, Tarih-i Raşîdî’de ve Vladimirtsov’da
yoktur.

Börü boyu, V. İ. Yudin’in Moğol boylarını
incelediği makalede de mevcut değildir. Moğol
dönemi öncesi ve sonrası kaynaklarda bu boyun
yer almaması Börü boyunun Türk kökenli
boylar arasında olduğunu gösterebileceği gibi
sonraki dönemlerde tarih sahnesinde güçlü bir
şekilde yer almış olabileceği düşüncesini de
doğurur. FaR. G. Kuzeyev, Proishojdenie
başkirskogo naroda, kat Börü etnonimi oldukça
eski dönemlere kadar ulaşır. Hunlar
dönemindeki ve özellikle Göktürk dönemindeki
türeyiş efsaneleri, bu adın sıkça kullanıldığını
ortaya koymaktadır. Börü boyunun sonraki
dönemlere ait siyasî mücadeleleri ile ilgili bir
kayda tarafımızca rastlanılamamıştır

Kırgızlar arasındaki Böriler, Oş bölgesine
doğru toplanmışlardır.{}Abramzon,
Börülerin çıkışının Başkırtlara bağlı olduğunu
açıklamaktadır. Ya. R. Vinnikov, Börüleri
Adigene’nin büyük kollarından biri olarak kabul
etmektedir. Kırgızların Sağ kanadı, Edigene,
Böri, Böri’den Buyla Böri ve diğerleri
çıkmıştır.{}Börü boyu yine Bugu’nun içinde
kol olarak Sarıbörü şeklinde geçmektedir. Börü
adı, 43 kol olarak Adigene içerisinde mevcuttur.
Kırgız boyları arasında Börü boyu, 7 kez etnik
ad olarak (Adigene, Kuşçu, Solto ve Azık boyu
içinde) geçmektedir. Kazakların Orta
Cüz’ündeki Argın tayfasının Basentiin boyunun
bir kolu Böri’dir; diğerleri Küşik, İtemgen ve
Cangeldi-Küşik diye
adlandırılmaktadır.{

}Argın boyunun dışında
Orta Cüz’de Nayman boyu arasında da Böri ile
karşılaşılmaktadır.

Moğolistan dönemi hakkında bilgi veren
yazma kaynakların Bö-rülerle ilgili bilgi
vermemesi, bu boyun Cungarya, Altay ve Deşt-i
Kıpçak sahasında yaşamış olabileceğini
göstermektedir. Başkırt ve Özbek grupları
arasında bulunması (Oğuz gruplarıyla birlikte)
Kıpçak birliği içinde yer alan veya sonradan bu
birliğin içine giren boylardan biri olabileceği
varsayımını da düşündürmektedir. Kırgızlar
arasından Kıpçakların vasıtasıyla Kazaklar
arasına girmiş olabilir. Kırgızlar ve Kazaklar
arasında oldukça dağınık bir şekilde diğer
boyların arasına giren Börü boyu, her iki halkın
etnik yapısını şekillendiren önemli boyların
küçük parçaları şeklinde görülmektedir.