Yeraltı Ruhları
Şamanistlere göre karanlık alemi olan yeraltında genellikle korkunç ve kötü ruhlar yaşar. Altaylılar bunlara kara töz (kötü ruh),kara neme (kötü nesne) ya da genellikle tümengi töz adını verirler.
Yeraltında yaşadıklarına inanılan ve birtakım korkunç şekillerde düşünülen ayna, ada, aza yör, üzüt, yek ve benzeri gibi ruhlar da vardır. Kötü ruhların başında, yeraltı dünyasının hakimi sayılan Erlik
Kan gelir. Uygur metinlerinde Erklig Kan (güçlü han) diye geçen Erlik, Budistlerde yeraltı hükümdan olan Yama'ya eşittir. Minusinsk bölgesindeki Türklerin İrle Kan ya da İl Kan'ı, Buryatların Erlen
Kan'ı da Erlik Kan'dan başka bir şey değildir. Yakutlarda yeraltının hakimi olarak anılan Arsan Dualay'ın Erlik'i simgelediği söylenir. Priklonskiy'e göre, Yakutlarda yeraltı hükümdarı olarak geçen BuharDodar bir boğanın sırtında düşünülür. Kara-Kırgızlarda kötü ruhların hakimi olan Arınan ise Farsça Alıriman'dan gelmektedir. Altayblara göre Erlik, yeraltının en alt katında kara çamur ya da başka bir söylenceye göre, kara demirden yapılmış bir sarayda, kara bir taht üstünde oturur. Şaman dualarında Erlik'in korkunç bir varlık olarak betimlendiği görülmektedir. Ayrıca yeraltındaki bir ırınakla onun kıyılarında yaşayan korkunç canavarlardan da söz edilir. Altaylılar en büyük felaketleri, kızamık, kızıl, tifo gibi hastalıkları, hayvan kırgınını ondan bilirler. Altaylılarca Erlik kendisine kurban sunulmasını sağlamak için bu gibi işleri yapar. Erlik Şaman dualarında Kayra Kan (kesici han) diye anılır. Zira, denilcliğine göre Altaylılarda iplik gibi düşünülen ruhu onun kestiğine inanılır. Erlik insanın canını alıp yeraltına götürür; orada sorguya çektikten sonra kendi emrinde kullanır. Erlik'e giden yolda pudak denilen engeller vardır. Şaman bu engelleri ancak büyük bir çaba harcayarak aşar. Erlik'i simgeleyen put ya da resimler yapılmaz.
Erlik'in 7 veya başka bir söylenceye göre 9 oğlu vardır: Taş bilekli Bay Bahadır, Karaş, bakır bilekli Kerey Kan, Uçar Kan, Yabaş Kan, Kömür Kan, Şedey Kan. Erlik'in oğulları yeraltındaki bütün kötü
ruhları yönetirler. Denilcliğine göre bunlar, yeraltına inen Şaman'a yol gösterir, babalarıyla Şaman arasında aracı rolü oynarlar. Bunlar koruyucu ruh olarak da saygı görürler. Altay halklarında Erlik'le
oğullarına zayıfve hatta hasta hayvanlar kurban edilir. Köyün kuzeyinde, dikenli çalılık bir yerde hazırlanan kurban yerine tayılga denir. Eriike hiçbir zaman at kurban edilmez. Ona ve oğullarının adına çoğunlukla kara boğa ya da inek kesilir. Erlik'in oğullarından Karşıt'ı simgeleyen, kara çaputtan yapılmış 9 şeridi bir bebek, çadırın içinde kapının sol tarafında bulunur.
Altay Şamanlarının aktardığına göre, Erlik'in 8 ya da 9 kızı vardır. Bunların belirli bir görevi yoktur. Oyun oynar, dans eder ve yeraltına inen Şaman'ı kandırıp, babalarına getirilen kurbanı kapmaya
çalışırlar. Dualarda kara yüzlü, kara saçlı ve şehvetli varlıklar olarak
betimlenirler.
3. Yeraltında yaşayan ve aslında ölüm ya da ölü ruhları olan diğer varlıklara gelince, bunlar çeşitli adlarla anılırlar. Lebedlerde aza denilen kötü ruhun baskısı altında bulunan bir kimseyi kurtarmak
için, Şaman tarafından kara renkli bir hayvan kesilir. Teleütlere göre üzüt, ölünün kırkı çıkıncaya kadar mezarlıkta yaşayan ve ara sıra eve girmek isteyen ruhudur. Onu Şaman'dan başka kimse göremez. Gerek aza, gerekse üzütün kasırgada bulunduğuna inanılır. Aynı zamanda hastalıkyaratan bu ruhları Şaman özel bir ayin yaparak uzaklaştırmaya çalışır. Altay Türkleriyle Telengitlerde geçen körmözler de ölü ruhları olup insanın ruhunu kapmak suretiyle hastalığa neden olabilirler. Altay Türklerindeki bu ruhlara, Yakutların Ahası ve Y'ör dedikleri ruhlar eşittir. Bunlardan yörün menerik denilen ruh hastalığını yarattığı söylenir. Kötü ruhu ancak Şaman uzaklaştırabilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder